Çocuk sahibi olmak, ebeveynlere yüklediği sorumluluk açısından insan hayatının dönüm noktalarından biridir. Çocuğun, ebeveynlerde dönemsel olarak karmaşık duyguları tetiklemesi doğal ve çoğunlukla geçicidir.
Bazen bu duygular kalıcı hale gelmeye başlar: İşlevsellik kaybı ve süreğen olumsuz duyguların kişinin kendisine ve çevresine olumsuz etkileri fark edildiğinde destek talep edebilmek önemlidir.
Ebeveynlerde tükenmişlikten bahsetmek için ebeveynin çocuğunun 1.5 yaşından büyük olması ve kişinin duygu, düşünce ve davranışlarında çocuktan sonra keskin bir değişim gözlemlenmesi gerekir.
Birçok farklı faktör, ebeveynlerde tükenmişliğe sebep olabilir:
- Ebeveynlerin içinden geçmekte oldukları zor hayat olaylarının kişinin içsel ve dışsal kaynaklarını azaltması
- Mükemmel ebeveynliğe dair söylem ve toplumsal algının, sosyal medyada dolaşıma sokulan mükemmel anne/baba imgelerinin ebeveyn üzerinde yarattığı baskı
- Ebeveynlerin kendi ebeveynleriyle olan ilişkilerini tekrarlama/tekrarlamama arzusu
- Ebeveynin kişilik yapısı
- Çocuğun mizacı
- Ebeveynin sosyal destek eksikliği ve eşler arası iş bölümünün eşitsiz olması
Tükenmişliğe Giden Evreler
Ebeveynlerde tükenmişlik bir anda gerçekleşmez. Birçok evre vardır.
- İdeal anne-baba olma çabası
- Çocuğa aşırı yatırım yapma
- Kendini feda etme algısı
- Hüsran
- Enerji kaybı
- Tükenme
- Yabancılaşma
- Yeterlilik ve verimlilik kaybı
Tükenmişliğe Dair İpuçları
Ebeveynlerde tükenmişlik aşamalı olarak gerçekleştiği için, belirtilerin olabildiğince çabuk farkına varılması çözümü kolaylaştırır.
- Ebeveynlikten keyif almama, çocuklara yabancılaşma hissi
- Ebeveyn olarak yetersizlik, beceriksizlik algısı
- Çocukların maddi ihtiyaçlarını yerine getirme ve manevi ihtiyaçlarını göz ardı etme
- Fiziksel ve duygusal bitkinlik
- Beklenmedik gelişmeler karşısında tahammülsüzlük
- Kıstırılmışlık hissi ve kaçma isteği
- Olumsuz duyguların (gerginlik, öfke, utanç, yalnızlık, suçluluk, kendine yönelik nefret) yoğunluğu
- Kendine/çevresindekilere zarar verme düşünceleri
- Geleceğe yönelik umutsuzluk
- Yargılanma korkusu nedeniyle yaşadıklarını ve hissettiklerini başkalarıyla paylaşamama
Çözüm önerileri:
- Eşler arası adil iş bölümü
- Gerçekçi ebeveynlik beklentileri
- Bazı şeylerin kişinin kontrolünde olmadığını özümsemek
- Çocuğun mizacını kabullenmek
- Ebeveynliğini/çocuğunu başkalarıyla kıyaslamamak
- Sürekli çocuğu geliştirmeye yönelik çaba içerisinde olmamak, bazen sadece çocukla vakit geçirip eğlenebilmek
- Büyüyen çocuğun bağımsızlaşmasına izin vermek
- Geçmişteki hatalara/gelecek kaygısına yoğunlaşmak yerine bugüne odaklanmak
- Yaşam olaylarının zorlayıcı olduğu durumlarda sınırlılığını kabul etmek ve kendine zaman tanıyabilmek
- Ebeveynliği, kişinin kimliklerinden yalnızca biri olarak normalleştirmek, farklı uğraşlar edinmek, başka insanlarla vakit geçirmek
- Dönemsel olumsuz duyguların normal olduğunu kabul etmek, ek bir suçluluk duymamak
- Zorlayıcı duygu ve düşünceleri başkalarıyla paylaşmak
- Sosyal çevreden yardım isteyebilmek
- Durum baş edilemez hale gelirse bir uzmandan mutlaka destek almak