Pandemi Sürecinde Çocuklarda Kayıp ve Yas

• Ölen kişi hakkında konuşun. Güzel günleri anın. Onun hatırasını canlı tutun. “Onu geri getirmek mümkün değil ama onu hatırlayabiliriz.” mesajını verin.
• Ölen kişinin artık yaşamadığı çocuğa izah edilmelidir: “Sevdiğin kişi artık yürüyemez, yemek yiyemez, uyuyamaz, yanımıza gelemez.” gibi.
• Çocuğa kaybı haber vermeyi ertelemeyin. Olanlarla ilgili ona doğru bilgiler verin.
• Vereceğiniz haber için çocuğu önceden hazırlayın. Örneğin; haberi vermeden önce çocuğu buna hazırlamak için “Sana, babanla ilgili üzücü bir haber vereceğim.” denilebilir.
• Ölen kişinin bir daha geri gelmeyeceğini söyleyin.
• Cenaze töreninde olacaklardan bahsedin. Karışıklıktan kaçının.
• Soyut açıklamalardan kaçının. Yaptığınız açıklamalar çocuğun yaşına uygun olsun.
• Zor olan her şeyle ilgili çocukla konuşmak için zaman ayırın.
• Çocuğun sorduğu bütün sorular, daha önce de defalarca sorulmuş olsa bile cevaplandırın.
• Olanlarla ilgili olarak, çocukla birkaç defa konuşun.
• Çocuğun geçmişte ve o anda olanlarla ilgili düşünce ve değerlendirmelerini dinleyin.
• Çocuğun olanlarla ilgili resimler yapmasına ve oyunlar oynamasına izin verin ki, duygularını kendi “dilinde” ifade etmesi sağlanmış olsun.
• Çocuğun cenaze törenine katılmasına izin verin.
• Çocuğu korumak için kendi duygu ve düşüncelerinizi saklamayın.
• Çocuğun korkularıyla ilgili konuşun. Ona anne ve babasının yanında olacağı güvencesini vererek ölümün ya da kaybın her zaman yaşanan bir şey olmadığını söyleyin.
• Çocuğun muhtemel suçluluk duygularını ortadan kaldırmasına yardım etmek için çocuğun düşündüklerini söylemesine, onlarla ilgili oyunlar oynamasına ve resimler yapmasına izin verin.

Kayıp yaşamış olan çocuklara söylenmemesi gereken ifadeler

• Çok uzaklara gitti.
• Derin bir uykuya daldı.
• Bir yere gitti gelecek.
• Üzülme… Ağlama… Böyle söyleme… Ölene kızılmaz…
• Yukardan bizi seyrediyor.

Ölüm sonrası çocuğun sorduğu sorulara verilebilecek örnek cevaplar

• Çocuk: Sen de ölecek misin?

Yetişkin: Dünyada yaşayan herkes bir gün ölür ancak ben daha uzun süre yaşayıp senin yanında kalacağımı umuyorum.

• Çocuk: Ben ölmek istemiyorum.

Yetişkin: Hiç kimse ölmek istemez tabii ki. Umuyorum ki, sen daha çok yaşayacaksın. Birlikte çok güzel vakitler geçireceğiz.

Çocuklarda Görülebilecek Ortak Yas Tepkileri

• Hastalık, kaza ve afetlerden daha çok korkmaya başlayabilirler.
• Uyku bozuklukları yaşayabilir, yorgun ve sıkkın olduklarını ifade edebilirler.
• Dikkatlerini yoğunlaştırmada zorluk yaşayabilirler.
• Aşırı hareketli, öfkeli, saldırgan ve yıkıcı davranışlarda bulunabilirler.
• Küçük çocuklar oyunlarında ölüm olayını tekrar sahneleme eğiliminde olabilirler.
• Alt ıslatma, parmak emme gibi, yaşından daha küçük davranışlar sergileyebilirler.
• Yedi yaşın altındaki çocuklar ölüm haberini aldıklarında hiçbir şey olmamış gibi oyunlarına devam edebilirler. Bu durum onların duyarsız olduğunu değil, ölümün geri dönülmez olduğunu tam anlamadıklarını gösterir.

• Yas sürecinde çocuklarda görülebilecek tepkiler:
  • İnkâr etme
  • Aşırı özlem
  • Derin üzüntü
  • Ölüm düşüncesinin tüm hayatı kaplaması
  • Kendini suçlama
  • Ölümü hatırlatan her türlü düşünceden şiddetle kaçınma
  • Ölüme karşı duyarsızlaşma

Etkinlik: Anma Kavanozları

Anma Kavanozu, sevilen ölmüş birine dair hatıralarla doldurulmuş şeffaf bir cam kavanozudur. Kavanozu, siz veya çocuğunuz sevdiğiniz birini özlediğinizde yapmanız ve sonradan ona bakmanız rahatlatıcı olabilir. Kavanoz için bir etiket eklemek isterseniz, kavanozun çevresini saran bir kâğıt şeridi kesebilir, sevdiğiniz kişinin adı ve resimleriyle süsleyip etiketi yapıştırabilirsiniz.

Bir “Anma Kavanozu”na konabilecek öğelere örnekler şunlardır:

• Fotoğraflar (örneğin; sevilen kişinin veya evcil hayvanların, çocuğun sevdikleri ile gitmekten hoşlandıkları yerler, sevdiklerinin de bulunduğu aile tatilleri veya kutlamalar vb.)
• Ölüm ilanı
• Cenaze töreni veya anma töreninden hatıralar (örneğin; tören sırasında söylenen dualar ya da şiirler)
• Sevilen birini hatırlatan ya da sevilen kişiye ait olan ufak tefek şeyler

• Sevilen kişiyle en sevdikleri anılarla ilgili hikâyeler (bunlar şeritler halinde yazılabilir ve sonra yuvarlanıp kavanoza sığdırılabilir)
• Sevilen kişinin el yazısını gösteren bir şey (örneğin; sevdiklerinden çocuğa yazılmış bir doğum günü kartı veya gönderdiği bir kartpostal)

 “Bırakın ölenin yakını konuşsun, ağlasın veya gerekiyorsa bağırsın. Duygularını dökmesine ve paylaşmasına izin verin, ama hep yanında olun. Ölenin sorunları çözülmüş olmasına karşın, yakınının önünde yas tutacağı uzun bir zaman vardır”. Kübler-Ross, 1997