Çocuklarda eko-anksiyete ve bakım verenlere öneriler

Ülkemizde ve dünyada ortaya çıkan doğa olayları ve afetler çocuklarda korku ve kaygılara yol açabilir. Bu süreçte, çocuklar olaylara yakından tanık ettikleri için ya da sadece haberler üzerinden duyduklarıyla da endişelenmeye ve bazı kaygılı sorular sormaya başlayabilir. Böyle zamanlarda eko-anksiyete ile ilişkili duygu ve davranış değişikliklerini anlamak yol gösterici olacaktır.

Eko-anksiyeteyi nasıl gözlemleyebiliriz?

1. Kaygı tepkileri
Çocuklar yaşanılan doğa olayının onların çevresinde de ortaya çıkabileceğinden endişe duyabilirler. Bir nevi gelecek algıları olumsuz bir şekilde etkilenmeye başlar. Eğer etkilenen bölgede yaşıyorlarsa, “ya yine olursa?” sorularıyla her an tetikte olduklarını gözlemleyebilirsiniz. Bu gibi sorular özellikle medyada gördükleri haberler sonrası daha çok artabilir. Çocukların bu kaygıları, tek başına yatmak istememe, ışık açık uyuma, uykuya zor dalma gibi davranış değişikliklerine yol açabilir. Bu gibi zamanlarda çocuklarınızın gelişimsel olarak yaşlarından daha küçük davranmaya başladığını da (örn. parmak emme, daha çok temas kurma isteği, altını ıslatma vb.) gözlemleyebilirsiniz.

2. Üzüntü
Çocuklar iklim değişikliği sonucunda ortaya çıkan doğa olaylarının getirdiği kayıplar sonucunda üzgün ve çaresiz hissetmeye başlayabilir. Kendileri o bölgede yaşamıyorlarsa bile gördükleri haberler sonucunda bölgenin eski haline gelmesinin zaman alabileceği büyük bir üzüntüye yol açabilir. Bu üzgün ruh hali çok çabuk ağlama, içine kapanma ve keyifsizlik hali ile kendini davranışlarda gösterebilir. Eskiden sevdikleri aktivitelere karşı ilgisiz davranmaya başlayabilirler.

3. Kendileriyle bağdaştırma
Özellikle küçük yaştaki çocuklar, etraflarında veya dünyada yaşanan negatif olayların onlar yüzünden olduğunu düşünmeye gelişimsel özellikleri sebebiyle daha meyillidirler. Bu yanılgıya düşen çocuklar “Benim yüzümden mi yangın çıktı?”, “Ben kötü bir çocuk muyum?” gibi sorular sorabilecekleri gibi kendi içlerinde de bu düşüncelere sahip olabilirler.

4. Oyun ve resimlerinde yansıtma
Çocuklar duygularını söze dökemedikleri zamanlarda oyunları ve resimleri onların kendilerini ifade edebildikleri en rahat alanlardır. İklim değişikliklerinden ötürü kaygı duyan çocukların bir orman yangınını ya da her tarafın suyla kaplı olduğunu resmetmesi ve oyunları içerisinde yangını veya binaların yıkıldığını canlandırması en çok karşılaşılan temaların başında gelir.

5. Öfke ve dikkat dağınıklığı
Çocukların kendilerini koruma ihtiyaçları, beklenmedik doğa olayları sonucunda yaşadıkları alanın tehlikeye girmesiyle veya böyle bir ihtimalin artmasıyla birlikte daha çok artabilir. Bu kendini koruma ihtiyacı istemeden de olsa bedende daha çok hareketlenmeye yol açabilir.  Bu sebeple güvende hissetmeyen bir çocuğun eskisine oranla daha agresif davrandığı veya çabuk sinirlendiği gözlemlenebilir. Bu sinirlilik haline bazen dikkat dağınıklığı da eşlik edebilir.

Bakım verenlere öneriler

• Çocuklar özellikle anlam veremedikleri olaylar yaşadıklarında kaygılanmaya başlarlar. Bu sebeple sordukları soruları görmezden gelmeden ve çocuğunuzun yaşını göz önünde bulundurarak cevaplar vermeniz kaygılarını azaltacaktır. Cevaplarınızı iklim değişikliğinin ve afetlerin ortaya çıkmasında birden fazla faktör olabileceğini ileterek doğru ve bilimsel kaynaklardan yararlanarak açıklayın.
• Günlük rutinlerinizi aksatmamaya çalışın. Çocukların özellikle bu gibi zamanlarda geleceğe dair kaygıları artacağı için günlerinin olabildiğince öngörülebilir olmasını sağlayın (örn. yemek saatleri, bir gün içinde yapılacakların önceden iletilmesi, önceden süregelen aktivitelere devam edilmesi).
• Çocuklar bu süreçte duygularını ifade etmekte zorluk yaşayabilirler. Bu gibi zamanlarda kendi deneyimleriniz ve duygularınız hakkında da onlarla konuşabilirsiniz. Sizlerin de neler hissettiklerini bilmeleri onları hem rahatlatabilir hem de duygularını sizinle paylaşmalarını sağlayabilir.
• Çocuklar her zaman deneyimlerini anlatmakta rahat hissetmeyebilirler. Çok fazla paylaşım yapmayan çocuklarda onları konuşmaları için zorlamak olumsuz bir etki yaratabilir. Anlatmak istemeyen çocuklara ne zaman isterlerse konuşabileceğinizi onlara sık sık ileterek güvenli alan sunmayı deneyebilirsiniz.
• Medya, çocuklarınızın duygularını karıştıran en büyük faktörlerden biri. Medya kullanımlarını bilhassa böyle zamanlarda daha çok denetlemek elzem hale gelmektedir. Uygunsuz görüntülere veya doğruluğu teyit edilmemiş haberlere maruz kalan çocuklar daha çok kaygılanmaya başlayabilir. Bu gibi noktalarda onları süreç hakkında sık sık ve anlayabilecekleri bir şekilde sizin bilgilendirmeniz yararlı olacaktır. Böylelikle çocuklar farklı kaynaklara ihtiyaç duymayacaktır.
• Oyun ve resimlerdeki afet temaları ilk bakışta endişe verici dursa da çocukların duygu ve düşüncelerini bu şekilde yansıtması oldukça normaldir. Bu gibi resimler ve oyunlar bu doğa olaylarını anlamlandırmalarına da yardımcı olmaktadır. Bu tarz resim ve oyunlara müdahale etmeden izleyebilir veya olumlu temalara dönüştürmek için onlara eşlik edebilirsiniz.
• Doğal alanların zarar görmesi çocukların doğayla olan ilişkisini de etkileyebilir. Bu kaygılarla başa çıkarken doğadan yararlanmak olumlu ve umutlu gelecek algılarını pekiştirmelerini sağlayabilir. Doğa yürüyüşleri (park, bahçe, koru vb.), bitki ve hayvan gözlemi gibi etkinlikler çocukların doğayla temas ederek kaygılarıyla başa çıkmalarında yardımcı olabilir.
• Unutmayın, çocukların iklim değişikliği temelli doğa olayları ve afetler sonucu duygu ve davranışlarında değişiklikler olması olağandır. Çocukların kaygılarını gözlemlerken bu tepkilerin aslında olağan olduğunu onlara da vurgulamak bu süreçle başa çıkmada kolaylaştırıcı olabilir.

Kaynakça:
– Gökler Danışman, I., & Okay, D. (2019). Afetlerin çocuk ve ergenler üzerindeki etkileri ve müdahale yaklaşımları. Z. S. Taşdemir (Ed.), Afet Psikolojisi ve Sosyolojisi içinde (s. 65-99). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
– Martin G, Reilly K, Everitt H, Gilliland JA.(2022). Review: The impact of climate change awareness on children’s mental well-being and negative emotions – a scoping review. Child Adolescent Ment Health. 27(1), 59-72. doi: 10.1111/camh.12525.